Περιβαλλοντική συνείδηση κι επίγνωση

«Ήρθε και πάλι η Άνοιξη. Η Γη είναι σαν ένα παιδί που έχει αποστηθίσει ποιήματα.»
Rainer Maria Rilke, 1875 – 1926, Τσέχος λυρικός ποιητής & πεζογράφος

Στον σύγχρονο κόσμο του 21ου αιώνα, ορισμένες λέξεις κι έννοιες που τις συνοδεύουν, όπως εκείνη του Περιβάλλοντος, φαντάζουν κοινότοπες, απλοϊκές, αφημένες στην προσωρινή τέρψη επιφανειακών συμπεριφορών κι αντιλήψεων που επικροτούν την αοριστία και την παρωδικότητα. Παρωχημένη στην νόηση και στη σκέψη πολλών, αχρηστευμένη και παραμελημένη από τις απαιτήσεις που θέτουν οι όροι που υπηρετούν την Τεχνολογία και την αλματώδη επικράτησή της στην ανθρωπογενή κοινωνία, η λέξη «Περιβάλλον», για ακόμη μία φορά, θα σταθεί στο σταυροδρόμι των συγκυριών και των προκλήσεων.

Θα καλεσθεί να υπερασπίσει το βαρυσήμαντο δόγμα που υπηρετεί απέναντι σε ταγούς που εκπροσωπούν τον αποπροσανατολισμό της ορθής κι εμπεριστατωμένης σκέψης από την παρούσα πραγματικότητα, καθώς και την αλλοίωση των αισθήσεων που έχουμε αναπτύξει για να μπορούμε να διακρίνουμε το σωστό από το λάθος, το καλό από το κακό, το επικερδές από το ανούσιο, το παραγωγικό από το στάσιμο. Και το συγκεκριμένο ενέχει όχι και τόσο θετικούς οιωνούς, αν λάβουμε υπόψιν την συνεχή ανθρώπινη μεταστροφή σε επιφανειακού τύπου ανέσεις, αναψυχές κι ευκολίες που απορρέουν από μία εξέλιξη που ωθεί στην μη αναζήτηση του βαθύτερου κι εννοιολογικά άρτιου – του φυσικού.

Η αλήθεια – κατά την ταπεινή μου γνώμη – εντοπίζεται στην ανόθευτη και ειλικρινή παράθεση μίας σειράς από δεδομένα και στοιχεία επουσιώδους χαρακτήρα για την γνώση της οικολογίας του φυσικού περιβάλλοντος, τα οποία θεωρούνται δύσκολο να κατανοηθούν κι εν συνεχεία, απορροφηθούν από σκέψεις και συνειδήσεις ατόμων. Εύκολα παρανοούνται και παραποιούνται από εσμούς που σχετίζονται με παραφροσύνη, χειραγώγηση κι επιτηδευμένη διασάλευση του μέτρου που ορίζει ένα συμπαγές αξιακό σύνολο εκμάθησης, επιθυμώντας με αυτό τον τρόπο να μετριάσουν την φερεγγυότητα μακροχρόνιων δεδομένων και μελετών, αδικώντας το ορθό της σκέψεως, αλλά και του αρτιμελούς επιστημονικού μεθοδολογικού πλαισίου. Ίσως, διότι τα άτομα εκείνα αρκούνται να εκτιμούν συνθήκες που ευνοούν την παροδικότητα συμβάντων, να επιδοκιμάζουν την επιφανειακού τύπου ανάλυση και μεθοδολογική εκτίμηση θεμάτων της σύγχρονης επιστήμης, τα οποία όμως χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής, ώστε, συνειδητά να επιλέγουν να διαφεντεύονται από αναληθείς πηγές που έχουν ως ιδεολογικό όπλο και κίνητρο την σκόπιμη λοιδωρία ακραιφνών αποδείξεων που κινούνται στους συρμούς της πραγματικότητας κι αλήθειας. Η επιλεκτικού – και μη – τύπου αντίληψη κι ενασχόληση με ζητήματα σχετιζόμενα με την εκμάθηση όρων που υπηρετούν έννοιες της Οικολογίας και της επιστήμης του Περιβάλλοντος ευρύτερα, θα κατασκευάσει παραπετάσματα δεισιδαιμονίας και προκατάληψης στην νόηση των πολιτών, δημιουργώντας πλασματικού τύπου θεωρίες, κινούμενες σε νεότευκτες, πρωτόλειες ερμηνείες που όμως εκείνες βρίσκουν αδιέξοδο.

Έτσι λοιπόν, η ιδιαίτερη φιλοσοφία που ορίζεται από την οικολογία του Περιβάλλοντος θα αναγκασθεί να αντιμετωπίσει επικίνδυνες κι άκρως προκλητικές καταστάσεις σε μία απαιτητική κι αδυσώπητη αρένα που κυριαρχούν ως πρωταγωνιστές: ο υπερκαταναλωτισμός, η άκρατη υπερπληροφόρηση και τηλεοπτική στόχευση συμβάντων σε συγκεκριμένες ιδεολογικές ατραπούς, η ψυχαγωγία ανούσιων, μη προσοδοφόρων πραγμάτων, η έλλειψη της λεγόμενης «πράσινης» παιδείας, η σύγχρονη άγνοια, αμάθεια και υπεροψία, το υπέρμετρο «εγώ» μας. Κυρίως όμως, ο φόβος και η προκατειλημμένη επιφύλαξη που διακατέχει την «μοντερνισμένη» ανθρώπινη ιδιοσυγκρασία για την καίρια και μεθοδολογική εξερεύνηση του αγνώστου ως απόρροια της βιολογικο-ψυχικής μας σύνθεσης, καθώς και στην εμβάθυνση επιστημονικών θεωριών και πρακτικών για την αποκλειστική διαχείριση προβλημάτων που έχουν να κάμουν με την κατανόηση του φυσικού Περιβάλλοντος και των μηχανισμών που το διέπουν. Αποξενώνονται από την καίρια γνώση και σοφία που τόσο απλόχερα εκείνο προσφέρει, ίσως διότι δεν τολμούν να επιδοθούν σε μία επιμελή προσπάθεια δοκιμασίας εκμάθησης κι ανάπτυξης μίας οικολογικής συνείδησης, η οποία δεν θα εμπεριέχει ψήγματα ανακρίβειας και κενά από λογικά άλματα αλλά, αντίθετα, θα ενδυναμώσει τις αισθήσεις, θα προκαλέσει την υγιή αντίδραση μίας σειράς από επωφελείς συλλογισμούς και θα συνδράμει στην ισχυροποίηση των δεξιοτήτων τους.

Κι όμως, το Περιβάλλον θα είναι εκείνο που θα σταθεί δίπλα στις ανάγκες και προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου, ώστε να προβεί σε μία ενδελεχή καταγραφή και μελέτη των αναζητήσεών του για μία βιώσιμη λύση που θα αποδώσει καρπούς κοινής ωφέλειας. Θα δώσει το έναυσμα για την σύναψη ενός συμβολαίου, επικερδούς και προσοδοφόρου για τον άνθρωπο, ώστε ο ίδιος να έχει την δυνατότητα να συνειδητοποιήσει την σημαντική και ρηξικέλευθη συμβολή του σε μία ευρεία γκάμα τεχνολογικών προϊόντων, της «πράσινης» γνώσης ως αναβαθμιστικού παράγοντα της γνωσιακής μας αποθήκης, την ανακάλυψη νέων χερσαίων και υποθαλάσσιων κόσμων - οικοσυστημάτων, αλλά και του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την συμπεριφορά κι εξέλιξη ορισμένων φυσικών φαινομένων – κωδικοποιημένων μέχρι πρότινος από την έλλειψη – σε ένα σημαντικό βαθμό – δεδομένων, γνώσης κι εμπειριών. Θα προσπαθήσει να διανοίξει σήραγγες ακραιφνούς πνευματικής ενόρασης, ώστε να προβεί σε μία επιμελή δρομολογήση οδών αντίληψης κι ακριβούς συναίσθησης της πραγματικότητας, με τις οποίες ο σύγχρονος άνθρωπος θα διασφαλίσει την ανοθευτη επίγνωση πάνω σε ζητήματα που αφορούν την διάσωση και προστασία της οικολογίας του περιβάλλοντος. Θα μεταμορφώσει την ασχήμια των παρωχημένων και μονόδρομων συνειδήσεων σε μαγεία, η οποία θα μετουσιώσει τον αμβλύνοο τρόπο που σκέφτεται ο ανθρώπινος νους σε κάτι πάγιο κι εποικοδομητικό, το οποίο όμως θα σταθεί ικανό να γεφυρώσει ένα διαστρευλωμένο ιδεολογικό χάσμα που ενισχύει την ανθρώπινη ανασφάλεια.

Το συγκεκριμένο λογίζεται ζωτικής σημασίας αν αναλογισθούμε ότι για την επιβίωσή μας στον πλανήτη και την εναρμόνιση με τα φυσικά του οικοσυστήματα οφείλουμε να δράσουμε εγκαίρως σε σημαντικά σύγχρονα προβλήματα που μαστίζουν την γαλήνη της φυσικής χλωρίδας και πανίδας. Ξέχωρα την αισθητική ευχαρίστηση κι ευεξία που μας προσφέρει ατενίζοντας τις φυσικές γεωλογικές ατέλειες και σχηματισμούς τοπίων, αναβαθμίζοντας το αίσθημα χαράς κι αγαλλίασης του νοητικού και πνευματικού μας ορίζοντα.

Το Περιβάλλον είναι «πολιτισμός»! Εμείς οι άνθρωποι θεωρούμαστε αναπόσπαστο κομμάτι της γηίνης επιφάνειας και των γηίνων διεργασιών της. Συγκατοικούμε κι αλληλεπιδρούμε με μία ευρεία γκάμα οργανισμών του ζωϊκού και φυτικού βασιλείου, ενώ έχουμε . Επομένως, η ανθρώπινη υπόσταση συντελεί με την φυσική της παρουσία στην σύναψη ενός συμβολαίου, ενωτικού και δεσμευτικού χαρακτήρα, με το Περιβάλλον, τη Φύση. Ενσωματώνεται στους φυσικούς νόμους, διότι αποτελεί μέρος της φυσικής αλυσίδας της ζωής κι όχι μία αόριστου τύπου, εξωτερική, αφύσικη παρουσία και συνιστώσα που τοποθετείται ενάντια στις δομές του Περιβάλλοντος κι αναπτυξιακούς του πυλώνες.

Μέσα σε εκείνο (Περιβάλλον) οργανώθηκαν κι αναπτύχθηκαν οι πρώτες κοινωνίες ανθρώπων, οι πρώτοι μεγάλοι πολιτισμοί που με το γόητρο και το γνωσιακό τους υπόβαθρο επηρέασαν λοιπούς κοινωνικούς σχηματισμούς και πολιτειακές υποστάσεις. Από εκείνο δημιουργήθηκαν οι πρώτες θρησκευτικού περιεχομένου αναζητήσεις και δοξασίες φυσικών φαινομένων, η δημιουργία κι εξέλιξη της ανθρώπινης μυθολογίας ως πρώιμης μορφής της λογοτεχνίας, τα πρώτα άσματα τραγουδιών, οι αρχικές εξερευνήσεις νέων τόπων, η επαφή με ανθρώπους διαφορετικών αντιλήψεων και ιδιοσυγκρασιών για ανταλλαγή ιδεών και τεχνογνωσιών, η ανακάλυψη κι εξόρυξη ορυκτών ως βασικών πρώτων υλών για την βιομηχανία και η υπερπόντεια ανάπτυξη του θαλάσσιου εμπορίου.

Κι εκείνο δημιουργεί μία βαρυσήμαντη παράμετρο, όπου σύμφωνα με την οποία, το ανθρωπογενές περιβάλλον, σε τί βάθμό δύναται να επηρεάσει την φυσικότητα της άγριας τροφικής αλυσίδας μίας περιοχής – χερσαίας και θαλάσσιας – ενός παρθένου τοπίου, καθώς και των βασικών διεργασιών που τα διέπουν. Δεν είναι άλλωστε τίποτε άλλο από αυτό που είχε αναφέρει ο Καθηγητής ανθρωπολογίας Charles O. Frake ορίζοντας ότι το είδος της οικολογίας που υπηρετεί τον πολιτισμό, επιδίδεται στην ουσιαστική μελέτη και ορθολογική καταγραφή του ρόλου που παίζει ένας σχηματοποιημένος πολιτισμός ως δυναμική συνιστώσα οποιουδήποτε οικοσυστήματος.

Το Περιβάλλον όμως θα έχει και τον τελευταίο λόγο σε ό,τι αφορά την καταπάτησή του από ανόσιες σκέψεις και συνειδήσεις που ρυπαίνουν την έννοια και υπόστάσή του, κηλιδώνοντας τις αξίες που αυτό πρεσβεύει, και με συνέπεια, να βλάπτουν τον ηθικολογικό κώδικα της αξιοπιστίας και συμβολής του στην καλυτέρευση του τρόπου ζωής όλων των έμβιων όντων και του φυσικού τοπίου μέσα στο οποίο διαβιούν. Η αλόγιστη δε χρήση των πόρων του από μικρόνοους εκπροσώπους της μονής κατεύθυνσης, της αναξιόπιστης ενεργειακής και περιβαλλοντικής πολιτικής, της φρούδας οικολογικής συνείδησης, της επιστημονικής ημιμάθειας και του παρωπιδισμού έρχονται σε άμεση σύγκρουση με την θέληση, την ολιστική μελέτη κι έρευνα, με το μεράκι του ανθρώπου να οικοδομήσει σκαλοπάτια φροντίδας κι ασφάλειας της Φύσης για πιθανή εύρεση λύσεων σε σημαντικά σύγχρονα ζητήματα που προβάλλουν ως αιφνίδιες προκλήσεις μέσα στην συνεχή ροή γεγονότων της Ιστορίας και του Χρόνου.

Απέχουν παρασάγγας από την επαχθή πραγματικότητα που τοποθετεί «με πομπώδες ύφος» μπροστά τους ανάγκες «πράσινης» ανάπτυξης και που χρήζουν άμεσης επίλυσης. Όπως και στην αποκλειστική αναζήτηση καίριων ατραπών, οι οποίες θα διορθώσουν ανθρώπινες παρεμβάσεις και κακοτεχνίες, βελτιώνοντας το βιοτικό επίπεδο, προάγοντας το ανθρωπινο «κοινωνικό συμβόλαιο» με το Περιβάλλον. Εναλλακτικά, αναμενόμενες τραγικές συνέπειες από την μη τήρηση κι επιτηδευμένη αδιαφορία των ανωτέρω θα αποτελέσουν: η πληθυσμιακή μείωση κι απώλεια χερσαίων και θαλάσσιων ειδών, η αποδάσωση μεγάλων εκτάσεων χλωρίδας - «πράσινων πνευμόνων», η έλλειψη τροφίμων από την μόλυνση και καταστροφή καλλιεργειών ζωτικής σημασίας του πρωτογενούς τομέα, οι αυξανόμενες και αδικαιολόγητες μεταβολές του κλιματικού καθεστώτος σε εύκρατες ζωνες, οι αλλοιώσεις θαλάσσιων πληθυσμών από την εισβολή ξενικών ειδών και η απώλεια του εδάφους, τόσο του χερσαίου, όσο και του θαλάσσιου. Διότι, «σε όλη την διάρκεια της Ιστορίας, ο άνθρωπος έπρεπε να παλεύει με τη Φύση για να επιβιώσει. Σ’αυτόν τον αιώνα, έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί ότι για να επιβιώσει, πρέπει να την προστατέψει», όπως κάλλιστα είχε επισημάνει ο ξακουστός Γάλλος Ωκεανογράφος και θαλάσσιος βιοεπιστήμονας Ζαν-Υβ Κουστώ.

Στο διαστημόπλοιο Γη είμαστε όλοι πλήρωμα με συγκεκριμένες αρμοδιότητες κι ευθύνες, με δικαιώματα, αλλά και υποχρεώσεις που απορρέουν από εκείνα, με πιο σημαντικό εκείνο της προσφοράς και προστασίας του ζωτικού χώρου που μας περιβάλλει, καθώς και των έμβιων όντων που απαρτίζουν την ευρύτερη οικολογία του. Μόνο τότε θα είμαστε σε θέση να καταλάβουμε πως δεν τίθεται ζήτημα ανθρωπογενούς εισβολής κι επικράτησης πάνω στους φυσικούς κανόνες που διαχειρίζονται την επίγεια χλωρίδα και πανίδα, ούτε και στην καταστρατήγηση αυτών, αλλά στην επιμελή επίβλεψη, βελτίωση και ενσωμάτωση εκείνων στον ανθρώπινο αξιακό κώδικα και συνειδησιακό μας DNA. Στην άρτια περιβαλλοντική επίγνωση που θα δημιουργηθεί από την καταβολή μίας ειλικρινούς προσπάθειας, η οποία θα ωφελήσει την ανθρωπότητα προσδίδοντάς της ανόθευτες «πράσινες» επιταγές, ενώ σταδιακά, θα την απαλλάξει από ένα κατεστημένο που υπηρετεί την διαφθορά συνειδήσεων που επικροτούνται από ανούσιους συγκρουσιακούς παράγοντες, που υποβαθμίζουν την ηθική και πνευματική υπόσταση.

Το Περιβάλλον, η Φύση δεν λογίζεται ως εχθρός του ανθρώπου, αλλά ως ένα κοσμικό αρχέγονο αίνιγμα, το οποίο, αν κατορθώσει να το κατανοήσει κι εν συνεχεία, βαθμιαία αποκωδικοποιήσει, θα ανακουφίσει την γνωσιακή, ηθική κι αισθητική του φιλοσοφία, καταλαγιάζοντας τα ανθρώπινα πάθη του, αναβαθμίζοντας τις αισθήσεις του. Γιατί, πολύ απλά: «η Φύση δεν δαμάζεται παρά μόνο αν υποταχθείς σ’αυτήν», όπως χαρακτηριστικά είχε αναφέρει ο Άγγλος φιλόσοφος, Φραγκίσκος Βάκων. Κι αυτό, θεωρείται μία καλή συνθήκη, αποτελεσματική επένδυση, αλλά κι εγγύηση! Να υγιαίνεις Περιβάλλον!